Akdeniz güneşiyle yıkanmış topraklarda asırlardır kök salan zeytin ağaçları, Anadolu’nun bereket ve kültür sembollerinden biri olmayı sürdürüyor. Türkiye, dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerinden biri olarak hem iç piyasada hem de küresel pazarda güçlü bir konuma sahip. Son yıllarda özellikle ihracatta yaşanan artış, sektörde yeni bir dönemi de beraberinde getiriyor.

Kökleri Binlerce Yıla Dayanan Bir Hikâye

Zeytin ağacı, Anadolu’da yaklaşık 5 bin yıllık bir tarihe sahip. Ege ve Akdeniz kıyılarında taş duvarlarla çevrili, yüzyıllık ağaçların oluşturduğu zeytinlikler, yalnızca tarımsal üretimin değil; aynı zamanda kültürel mirasımızın da bir parçası. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, köy ekonomilerinden modern tesislere uzanan bu yolculuk, bugün Türkiye’yi dünyanın önemli zeytin ve zeytinyağı üreticileri arasında ilk sıralara taşımış durumda.

2024/2025 sezonu verilerine göre Türkiye’de yaklaşık 190 milyon zeytin ağacı bulunuyor. Bu ağaçlardan her yıl 1,7-2 milyon ton civarında sofralık ve yağlık zeytin elde ediliyor. Bu üretimin önemli bir bölümü Ege, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden geliyor. Özellikle Aydın, Muğla, Balıkesir, Manisa ve Mersin gibi iller, üretimin kalbi sayılıyor.

Üretimden Sofraya ve Dünya Pazarına Uzanan Yol

Türkiye’de zeytinin en önemli iki kullanım alanı sofralık zeytin ve zeytinyağı olarak öne çıkıyor. Sofralık zeytin üretiminde Gemlik, Domat, Uslu, Memecik gibi yerli çeşitler dünya genelinde de tanınıyor. Ancak zeytinyağında asıl değer, kalitede ve coğrafi işaretlerde saklı. Ayvalık, Milas, Edremit gibi bölgelerin zeytinyağları, Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret alarak marka değerini artırdı.

Son yıllarda, modern sıkım tesislerinin ve erken hasat soğuk sıkım teknolojilerinin yaygınlaşması, kalitenin yükselmesini sağladı. Artık daha düşük asit oranına sahip, aroması ve tadı güçlü butik yağlar hem iç pazarda hem de ihracatta dikkat çekiyor.

İhracatta Rekorlar ve Yeni Hedefler

Türkiye’nin zeytinyağı ihracatı 2023/24 sezonunda yaklaşık 160 bin ton ile tarihi bir rekor kırdı. İhracat gelirleri ise 700 milyon dolar seviyesine ulaştı. Başlıca pazarlar arasında ABD, İspanya, İtalya, Japonya ve Suudi Arabistan yer alıyor. ABD, Türkiye’den zeytinyağı ithal eden en büyük ülke konumunda. Sofralık zeytin ihracatı da yıllık yaklaşık 90-100 bin ton civarında gerçekleşiyor ve bu alanda da Almanya, Irak, Romanya ve Yunanistan gibi ülkeler öne çıkıyor.

Özellikle ABD pazarında Türk zeytinyağına ilgi artarken, markalaşma ve paketli ürün ihracatı sayesinde katma değerin de yükseldiği görülüyor. Artık dökme yerine, cam şişede, tenekede veya özel ambalajlarda sunulan ürünlerin payı artıyor. Bu da Türkiye’nin litre başına ihracat gelirini artırıyor.

Fiyat ve Rekabet Zorlukları

Bütün bu başarı hikâyesine rağmen sektörün önünde önemli zorluklar da var. İklim değişikliği, kuraklık ve don olayları nedeniyle yıllara göre ciddi üretim dalgalanmaları yaşanıyor. 2022/23 sezonunda İspanya ve İtalya’daki üretim düşüşü, dünya fiyatlarını rekor seviyelere taşırken; Türkiye’de üretim iyi gidince fırsata dönüştü. Ancak küresel fiyat dalgalanmaları, ihracat politikaları ve iç piyasada fiyat artışları tüketicileri de zorluyor.

Diğer taraftan, bazı dönemlerde getirilen dökme zeytinyağı ihracat yasakları, üretici ve ihracatçı arasında tartışmalara yol açıyor. Sektör temsilcileri, yüksek katma değer için paketli ihracatın desteklenmesini savunurken, dökme ihracat kısıtlamalarının uzun vadede üretici ve ihracatçının gelirini azaltabileceğini belirtiyor.

Katma Değer ve Sürdürülebilirlik İçin Yeni Adımlar

Türkiye’nin zeytinyağı ihracatında litre başına gelir hâlen 3-4 dolar civarında. İtalya ve İspanya gibi ülkelerde bu rakam 8-10 dolara kadar çıkabiliyor. Bunun temel nedeni ise marka değeri, coğrafi işaret, kalite algısı ve tanıtım yatırımları. Son dönemde ihracatçı birlikleri ve üretici kooperatifleri bu konuda önemli adımlar atıyor. Uluslararası fuarlar, tadım etkinlikleri ve dijital pazarlama çalışmaları, Türk zeytinyağının dünyada daha bilinir hale gelmesini sağlıyor.

Ayrıca organik zeytinyağı, erken hasat, soğuk sıkım ve taş baskı gibi ürünlerin payı artıyor. Bu özel segmentlerde katma değer daha yüksek ve küresel pazar büyüyor.

Sonuç: Tarihten Geleceğe Uzanan Altın Değerinde Bir Sektör

Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı sektörü hem ihracat rakamları hem de kültürel mirasıyla ülke ekonomisinde ve toplumsal bellekte çok özel bir yere sahip. Daha fazla marka, daha fazla katma değer ve sürdürülebilir tarım uygulamalarıyla bu altın damlanın değeri her geçen yıl biraz daha artıyor.

Dünyanın en eski zeytin ağaçlarından hâlâ meyve toplayan üreticilerden modern tesislerde dünya standartlarında yağ üreten girişimcilere kadar uzanan bu hikâye, Anadolu’nun bereketinin ve ustalığının modern dünyaya bir armağanı olarak yükselmeye devam ediyor.