Zafer ÖZCİVAN
Avrupa Birliği’nin ekonomik, sosyal ve çevresel politikalarının arkasında görünmeyen ama hayati bir güç vardır: güvenilir istatistik. Bu istatistikler sadece sayılardan ibaret değildir; her biri politika yapım sürecinin, kamu güveninin ve demokratik hesap verebilirliğin temel taşını oluşturur. İşte bu büyük yapının omurgasını, Avrupa İstatistik Sistemi (European Statistical System – ESS) adı verilen kurumsal ağ oluşturur. ESS, Avrupa genelinde istatistiklerin üretimini, standardizasyonunu ve paylaşımını yöneten, şeffaflık ve güven ilkeleri üzerine kurulu bir sistemdir.
Avrupa İstatistik Sisteminin Temel Yapısı
Avrupa İstatistik Sistemi, Avrupa Birliği İstatistik Ofisi Eurostat ile üye ülkelerin ulusal istatistik kurumları ve bu kurumlarla iş birliği içinde çalışan diğer kamu istatistik otoritelerinden oluşur. Türkiye gibi aday veya potansiyel aday ülkeler de “Avrupa İstatistik Sistemi ile uyum süreci” çerçevesinde Eurostat ile iş birliği yürütür.
Sistemin amacı, AB çapında karşılaştırılabilir, güvenilir ve zamanında istatistiksel veriler üretmektir. Bunun için sadece veri toplamak değil, aynı zamanda ortak metodolojiler geliştirmek, standart sınıflandırmalar oluşturmak ve etik ilkeleri yerleştirmek gerekir. ESS, istatistiksel üretim sürecinde hem bağımsızlık hem de tarafsızlık ilkelerini koruyarak çalışır. Bu yönüyle ESS, politik müdahalelere karşı Avrupa düzeyinde en güçlü kurumsal koruma mekanizmalarından birini temsil eder.
Eurostat: Avrupa İstatistiklerinin Kalbi
ESS’nin merkezinde yer alan Eurostat, Avrupa Komisyonu’nun bir genel müdürlüğü olarak çalışır. Lüksemburg merkezli kurum, AB’nin 27 üye ülkesinden gelen verileri derleyip analiz eder, metodolojik rehberlik sağlar ve uluslararası standartlara uyumu gözetir.
Eurostat’ın işlevi, sadece veri toplamakla sınırlı değildir; aynı zamanda veri kalitesinin güvence altına alınması da temel sorumluluklarından biridir. “Avrupa İstatistik Uygulama Kodu” (Code of Practice), bu kalitenin çerçevesini çizer. Kodu oluşturan 16 ilke arasında profesyonel bağımsızlık, istatistiksel gizlilik, mali kaynakların yeterliliği, metodolojik sağlamlık ve zamanlılık gibi unsurlar bulunur.
Bu standartlar sayesinde, Avrupa’da yayımlanan her istatistik, bilimsel yöntemlere dayanır ve üye devletlerdeki karşılıklarıyla tam anlamıyla uyumlu ve karşılaştırılabilir hale gelir. Örneğin, işsizlik oranı Almanya’da da Portekiz’de de Polonya’da da aynı hesaplama mantığıyla belirlenir. Bu, Avrupa ekonomisinin bütününü izlemek ve politika uyumunu değerlendirmek açısından vazgeçilmezdir.
Güvenilir Verinin Demokratik Değeri
Avrupa İstatistik Sistemi, yalnızca bürokratik bir mekanizma değil; aynı zamanda demokratik yönetişimin dayanak noktasıdır. Çünkü bir toplumda verinin kalitesi, gerçeğin kalitesini belirler. Avrupa Birliği kurumları, bütçe kararlarından çevre politikalarına, eğitim programlarından sosyal uyum stratejilerine kadar tüm adımlarını ESS verilerine dayanarak atar.
Bu nedenle, ESS’nin güvenilirliği doğrudan Avrupa vatandaşlarının yönetime olan güvenini de etkiler. Eğer istatistikler taraflı veya hatalı üretilseydi, kamuoyunda bilgi kirliliği ve politik şüphecilik artardı. Ancak bugün Eurostat’ın yayımladığı göstergeler, uluslararası kuruluşlar ve akademik çevreler tarafından yüksek güvenle kullanılmaktadır.
Dijitalleşme, Açık Veri ve Geleceğin İstatistikleri
Son yıllarda Avrupa İstatistik Sistemi, dijital dönüşümün sunduğu fırsatları yakalamak için kapsamlı bir dönüşümden geçmektedir. Geleneksel anket temelli veri toplama yöntemlerinin yanında artık büyük veri, yapay zekâ ve idari kayıtlar da istatistiksel üretimin parçası haline gelmiştir.
Örneğin, ulaştırma ve enerji tüketimi gibi alanlarda uydu verileri kullanılarak çevresel göstergeler daha hızlı ve doğru biçimde hesaplanabilmektedir. Benzer şekilde, işletmelerin dijital izleri ve kamu veri tabanları sayesinde ekonomik aktiviteler anlık olarak izlenebilmektedir. Bu yaklaşım, “yeni nesil istatistik üretimi” olarak adlandırılmakta ve veri kalitesini artırırken maliyetleri azaltmaktadır.
Ayrıca, Eurostat’ın Açık Veri Portalı, vatandaşların, araştırmacıların ve gazetecilerin istatistiklere doğrudan erişebilmesini sağlar. Böylece bilgi demokratikleşir; herkes Avrupa’nın sosyal, ekonomik ve çevresel gelişimini doğrudan izleyebilir. Bu şeffaflık kültürü, Avrupa İstatistik Sistemi’nin en güçlü yönlerinden biridir.
Türkiye’nin Uyum Süreci ve Avrupa ile Veri Köprüsü
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2000’li yılların başından itibaren Avrupa İstatistik Sistemi ile uyum çalışmalarını sürdürmektedir. AB müktesebatının “istatistik” başlığı altında yer alan gereklilikler, Türkiye’de metodolojik ve kurumsal dönüşümleri hızlandırmıştır.
Avrupa standartlarına göre hazırlanmış işgücü, dış ticaret, çevre ve tarım istatistikleri gibi alanlarda TÜİK’in veri üretim süreçleri büyük ölçüde ESS ile uyumlu hale gelmiştir. Bu süreç, sadece teknik bir yakınlaşma değil, aynı zamanda bilimsel güvenilirlik ve uluslararası karşılaştırılabilirlik açısından da önemli bir ilerlemedir. Türkiye’nin Avrupa İstatistik Sistemi’ne entegrasyonu hem AB ile ekonomik uyumun hem de veri temelli politika yapımının önünü açmaktadır.
Eleştiriler ve Yeni Arayışlar
Elbette sistemin güçlü yanları kadar tartışılan yönleri de vardır. Bazı eleştirmenler, istatistik üretiminde ulusal esnekliğin azalmasından ve bürokratik katılıktan şikâyet ederken; bazı ülkelerde istatistik kurumlarının mali özerkliğinin yetersiz kaldığı belirtilmektedir. Ayrıca, veri gizliliği ile veri paylaşımı arasındaki denge de sürekli olarak gündemde olan bir konudur.
Bununla birlikte, ESS’nin reform vizyonu bu tartışmalara duyarsız değildir. 2020 sonrası dönemde başlatılan “European Statistics Strategy 2030” çerçevesinde sistemin daha çevik, yenilikçi ve vatandaş odaklı hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Özellikle iklim değişikliği, sosyal eşitsizlik ve dijital ekonomi gibi yeni politika alanlarında daha kapsamlı göstergelerin üretilmesi planlanmaktadır.
Sonuç: Avrupa İstatistik Sistemi Bir Güven Mimarisi
Avrupa İstatistik Sistemi, sayısal verilerin ötesinde bir “güven mimarisidir. Bu sistem, farklı ülkelerde yaşayan yüz milyonlarca insanın yaşam koşullarını, gelir dağılımını, iş piyasasını, çevre etkilerini ve toplumsal eğilimleri ortak bir dilde anlamamızı sağlar.
Güvenilir istatistik olmadan ne etkin politika mümkündür ne de gerçek bir kamu denetimi. ESS, Avrupa’nın bu temel gerçeğini kurumsal hale getirmiş, veriye dayalı bir demokrasi kültürünü inşa etmiştir.
Bugün Avrupa İstatistik Sistemi, sadece AB’nin ekonomik kararlarını değil, aynı zamanda bilimsel düşünme ve şeffaf yönetim ilkelerini de temsil etmektedir. Dijital çağda bilgi gücünün sınır tanımadığı bir dönemde, ESS gibi sistemlerin önemi daha da artmakta; istatistik sadece politika aracı değil, aynı zamanda toplumsal güvenin temeli haline gelmektedir.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
