Zafer ÖZCİVAN
ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU
Enerji, çağımızın en stratejik ve en hassas kaynaklarından biri. Bir ülkenin üretim kapasitesi, sanayisinin gücü, yaşam kalitesi ve hatta dış politikadaki konumu bile enerji arz güvenliğine bağlı. Türkiye gibi enerji bakımından dışa bağımlı bir ülke için ise bu konu, yalnızca teknik değil, ekonomik ve ulusal güvenlik düzeyinde de önem taşıyor. İşte tam bu noktada devreye giren Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Türkiye’nin enerji alanındaki istikrarını sağlamakla görevli, görünürde bürokratik ama gerçekte stratejik bir aktör.
EPDK’nın Kuruluş Amacı ve Rolü
2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile kurulan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, enerji piyasalarının “serbestleşmesi” ve “rekabete dayalı” bir yapıya kavuşturulması hedefiyle oluşturuldu. O dönem Türkiye’nin elektrik sektörü kamu tekeli altındaydı; üretim, iletim ve dağıtım faaliyetleri devletin elindeydi. Ancak küresel ölçekte enerji piyasaları özel sektör girişimlerine açılırken Türkiye de piyasa temelli bir modele geçiş yapmak zorundaydı.
EPDK, bu dönüşümün merkezinde yer aldı. Elektrik, doğalgaz, petrol ve LPG piyasalarını düzenleyen ve denetleyen kurum, hem özel sektör yatırımcılarının rekabet içinde faaliyet göstermesini sağlamak hem de tüketicinin korunmasını garanti altına almak gibi iki zıt ama tamamlayıcı görevi üstlendi. Yani EPDK, bir yandan piyasayı “özgürleştirirken” diğer yandan kamu yararını gözeten bir “denge mekanizması” haline geldi.
Enerji Piyasalarının Şeffaflığı ve Rekabetin Güvencesi
EPDK’nın en temel misyonlarından biri adil rekabeti ve piyasa şeffaflığını sağlamak. Bunun için kurum, lisanslama, tarife belirleme, piyasa izleme ve tüketici şikâyetlerini inceleme gibi birçok kritik süreç yürütüyor.
Elektrik üretmek veya dağıtmak isteyen bir şirket, EPDK’dan lisans almak zorunda. Bu lisans sistemi sayesinde piyasaya girecek her aktör belirli teknik, mali ve çevresel standartlara uymak zorunda kalıyor. Böylece hem kalitesiz enerji yatırımlarının hem de fahiş fiyat uygulamalarının önüne geçiliyor.
Diğer yandan, elektrik ve doğalgaz fiyatlarının belirlenmesinde de EPDK’nın onayı büyük rol oynuyor. Kurum, bir yandan piyasadaki arz-talep dengesini gözetirken diğer yandan tüketicinin makul fiyatlarla enerjiye erişimini garanti ediyor. Bu, özellikle yüksek enflasyon dönemlerinde vatandaşın bütçesini koruma açısından kritik bir denge unsuru.
EPDK aynı zamanda şeffaf veri paylaşımı konusunda da önemli adımlar atmış durumda. Kurumun yayımladığı raporlar, enerji piyasalarının günlük işleyişinden yatırım trendlerine kadar geniş bir bilgi seti sunuyor. Bu veriler hem yatırımcılar hem akademisyenler hem de politika yapıcılar için yol gösterici nitelikte.
Enerji Güvenliği ve Sürdürülebilirlik Perspektifi
Klasik piyasa düzenlemesi görevinin ötesinde EPDK, artık sürdürülebilir enerji geçişi sürecinde de etkin bir rol oynuyor. Yenilenebilir enerji yatırımlarının hızla arttığı, iklim değişikliği politikalarının gündemde olduğu bir dönemde kurumun görev alanı yalnızca ekonomik değil, çevresel boyutlar da kazanmış durumda.
Örneğin, Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanı (YEKA) ihaleleri, güneş ve rüzgâr enerjisi yatırımlarının önünü açan büyük projeler, EPDK’nın onay süreçlerinden geçiyor. Ayrıca lisanssız üretim, yani bireylerin veya işletmelerin kendi tüketimleri için güneş paneli kurmalarını sağlayan düzenlemeler de yine kurumun denetiminde ilerliyor. Bu sayede Türkiye, yalnızca büyük enerji yatırımlarıyla değil, dağınık ve yerel üretim modeliyle de enerji arzını çeşitlendiriyor.
EPDK, aynı zamanda enerji verimliliği politikalarının uygulanmasında da dolaylı bir rol oynuyor. Tarife sistemleri ve teşvik modelleriyle enerji tüketim alışkanlıklarını daha verimli hale getirecek düzenlemeleri destekliyor. Böylece kurum, enerji güvenliği ile çevresel sürdürülebilirlik arasındaki dengeyi sağlamaya çalışıyor.
Kriz Dönemlerinde EPDK’nın Stratejik Rolü
Enerji arzı, ekonomik krizler, jeopolitik gerilimler ve doğal afetler karşısında kırılgan bir alan. Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte doğalgaz fiyatlarının Avrupa’da fırladığı, petrol arzında belirsizliklerin yaşandığı dönemde EPDK’nın piyasalara müdahale kabiliyeti öne çıktı. Kurum, bu süreçte enerji tedarik zincirini izleyerek olası arz kesintilerinin iç piyasaya yansımamasını sağlamaya çalıştı.
Ayrıca, enerji dağıtım şirketlerinin fiyatlandırma politikalarını denetleyerek, kriz dönemlerinde haksız kazanç sağlanmasının önüne geçti. EPDK’nın bu yönü, genellikle kamuoyunda çok fazla gündeme gelmese de Türkiye’nin enerji arz güvenliğinin sessizce korunduğu kritik bir alan.
Tüketici Hakları ve Enerji Demokrasi Kavramı
Enerji yalnızca bir ekonomik girdi değil, aynı zamanda bir toplumsal hak. Bu nedenle EPDK, tüketici haklarının korunmasına da özel önem veriyor. Kurum, vatandaşların şikâyetlerini doğrudan alarak enerji şirketlerini denetliyor, gerekirse idari yaptırımlar uyguluyor. Ayrıca elektrik kesintileri, faturalandırma hataları veya hizmet kalitesi gibi konularda da EPDK’nın düzenlemeleri belirleyici oluyor.
Son yıllarda ise “enerji demokrasisi” kavramı, EPDK’nın politika alanında giderek daha fazla yer buluyor. Vatandaşların, yerel yönetimlerin ve küçük ölçekli girişimlerin enerji üretiminde söz sahibi olmasını sağlayan bu yaklaşım, merkeziyetçi enerji sistemlerinden daha esnek, katılımcı bir yapıya geçiş anlamına geliyor.
Sonuç: Sessiz Ama Etkili Bir Kurum
EPDK, kamuoyunda adını çok sık duymadığımız ama ekonominin, sanayinin ve hane halkının yaşam kalitesinin arkasında duran bir denge unsuru. Ne üreticinin tamamen serbest bırakıldığı bir piyasa ne de devletin tek elden yönettiği eski sistem… EPDK, bu iki uç arasında adaletli, şeffaf ve sürdürülebilir bir enerji düzeni inşa etmeye çalışıyor.
Bugün Türkiye’nin enerji piyasaları dünya standartlarına yakın bir denetim ve düzenleme sistemine sahipse, bunda EPDK’nın uzun yıllara yayılan teknik deneyimi ve kurumsal ciddiyetinin büyük payı var. Gelecekte enerji dönüşümü hızlandıkça, yenilenebilir yatırımlar çeşitlendikçe ve enerji dijitalleşmesi arttıkça, EPDK’nın görev alanı da genişleyecek. Ancak bir gerçek değişmeyecek: Türkiye’nin enerji dengesinin arkasında, sessiz ama stratejik bir güç olarak EPDK’nın eli hep hissedilecek.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
